Żubr

Taksonomia

Żubr został opisany naukowo przez Karola Linneusza jako Bos bonasus. Od XIX wieku klasyfikowany jest w rodzaju Bisonrazem z północnoamerykańskim bizonem (Bison bison). Wyróżnia się podgatunki:

• żubr nizinny (Bison bonasus bonasus) – przed I wojną światową zamieszkiwał w stanie dzikim jedynie Puszczę Białowieską. W wyniku działań wojennych i kłusownictwa do 1920 nie dotrwał żaden osobnik tej populacji. Odtworzono ją dzięki osobnikom trzymanym w niewoli.
• żubr kaukaski (górski) (Bison bonasus caucasicus) – mniejszy od żubra nizinnego. Zamieszkiwał niegdyś Kaukaz. Na górze Alous zostały zabite ostatnie trzy sztuki w 1927 roku. Obecnie trwają prace nad odtworzeniem podgatunku na podstawie żyjących mieszańców z żubrem nizinnym. Do podgatunku zalicza się osobniki fenotypowo odpowiadające cechom żubra górskiego.
• żubr węgierski (karpacki) (Bison bonasus hungarorum) – żył na terenie południowych Karpat i Siedmiogrodu. Wymarł około 1790 lub w 1762 roku. Istnienie tego podgatunku nie jest jednak pewne, ponieważ został on opisany na podstawie fragmentu mózgoczaszki jednego dorosłego samca.

Żubr Bison bonasus jest jedynym gatunkiem ze swojego rodzaju zasiedlającym Europę w okresie Holocenu. We wcześniejszych okresach, począwszy od wczesnego plejstocenu, na tym terenie pojawiały się wymarłe obecnie formy, uznawane za odrębne gatunki, m.in. Bison priscus, B. schoetensacki B. voigtstedtensis i B. tamanensis. Przynajmniej część z nich należała do linii rozwojowej, z której wyłonił się dzisiejszy B. bonasus. Według większości badaczy jego bezpośrednim poprzednikiem był niewielki leśny gatunek B. schoetensacki, możliwe jednak, że gatunek powstał na skutek karłowacenia zasiedlającego zimne stepy żubra pierwotnego B. priscus.

Wygląd

Obserwuje się dymorfizm płciowy wyrażony rozmiarami ciała:

Samce

masa ciała średnio 700 kg, minimalnie 440, maksymalnie 920, wysokość w kłębie średnio 172 cm, maksymalnie 188;

Samice

masa ciała średnio 420-460 kg, minimalnie 320, maksymalnie 640, wysokość w kłębie średnio 152 cm.

Ponadto cechą charakterystyczną byków jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią

Pożywienie

Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50-80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.Żubry zjadają wiele gatunków roślin. Podstawę diety stanowią rośliny zielne i trawy (70-90% całości pokarmu), znajdowane na dnie lasu i na zrębach oraz na łąkach i polach uprawnych w jego pobliżu. Niechętnie zjadane są turzyce o ostrych liściach. Uzupełnienie diety, zwłaszcza w okresie późnej zimy i wczesną wiosną, stanowi kora oraz pędy niektórych drzew i krzewów. Szczególnie chętnie spałowany jest dąb, jesion i grab. Ponadto zimą zjadane są żołędzie i kasztany. W Bieszczadach poza okresem wegetacyjnym ważnym pokarmem są zimozielone liście jeżyn.

Na stanowiskach niektórych wolnych populacji żubrów praktykuje się dokarmianie zimowe. W Puszczy Białowieskiej zwyczaj ten sięga co najmniej XVIII wieku. Wszędzie podstawą karmy zimowej jest siano łąkowe, a w Puszczy Białowieskiej dodatkowo ścina się całe drzewa topoli osiki, ułatwiając zwierzętom dostęp do kory oraz pędów. Udostępnianie żubrom dodatkowego pokarmu pozwala ograniczyć śmiertelność, ale stanowi też pewne zagrożenie. Wokół miejsc dokarmiania formują się duże stada, co może sprzyjać przenoszeniu się chorób. Ponadto zaburzone zostają naturalne zachowania, w tym tendencja do migracji i zasiedlania nowych terenów.

Rozród

 

Krowa ze ssącym mleko cielakiem

Ruja u samic występuje najczęściej od sierpnia do października. W czasie jej trwania przez dwa do trzech dni towarzyszy jej jeden samiec, odpędzający rywali. Słabsze osobniki zazwyczaj ustępują, ale w wypadku konfrontacji samców o podobnej kondycji może dochodzić do walk, czasem poprzedzonych pokazem siły (łamanie młodych drzewek, tarzanie się, rozgrzebywanie ziemi kończynami). Urazy ponoszone przez samce w walkach mogą być śmiertelne. Ciąża trwa około dziewięciu miesięcy, średnio 264 dni. Przed porodem samica opuszcza stado i wraca do niego dopiero z kilkudniowym cielakiem. Rodzi zazwyczaj jedno cielę raz na dwa lata, a okres karmienia trwa co najmniej rok. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg.

Zarówno samice z nowo narodzonymi młodymi, jak i samce w okresie rozrodczym mogą być agresywne w stosunku do człowieka.

Występowanie i liczebność

W 2008 w Pszczynie powstała Pokazowa Zagroda Żubrów, w której na blisko 10 hektarach są obecne poza żubrami: muflony, jelenie, daniele i sarny.Żubry zasiedlają lasy mieszane z podmokłymi polanami. W stanie dzikim obecnie występuje w Polsce, Litwie, Ukrainie,Rosji i Białorusi. W 1997 roku na świecie żyło 2925 żubrów (z czego w Polsce ok. 600-700 szt.). Obecnie liczba zwierząt wPolsce wynosi 1299 sztuk, z czego ponad 300 mieszkających w Bieszczadach to żubry białowiesko-kaukaskie (nieudana ich introdukcja miała też miejsce w Gorcach), reszta to żubry białowiesko-nizinne. Prawie połowa polskich żubrów zamieszkuje w Puszczy Białowieskiej – 451 sztuk. Poza tym żubry można spotkać w Puszczy Boreckiej – 70 sztuk, w Puszczy Knyszyńskiej – 54 sztuk, nadleśnictwie Wałcz (stado zachodniopomorskie) – 43 sztuki, Puszczy Niepołomickiej (małopolskie) – 26 sztuk, po 8 sztuk żyje od 2008 w okolicach Łobza i Dobrzan. W zamkniętych hodowlach w Polsce żyje 109 żubrów, w zagrodach pokazowych – 14 sztuk, w ogrodach zoologicznych – 41 sztuk.

17 maja 2012 Pokazową Zagrodę Żubrów otwarto w Bieszczadach w miejscowości Muczne w gminie Lutowiska. Na 9 hektarach powierzchni przebywa 18 żubrów (3 ze Szwajcarii, 7 z Niemiec, 3 z Belgii, 3 ze Szwecji i 2 sprowadzone z Francji).

Historia
Żubry żyjące w stanie dzikim wyginęły w Anglii już w XII wieku, we Francji w końcu XIV wieku, w Niemczech w XVI wieku, a w Siedmiogrodzie w XVIII wieku. W Małopolsce wyginęły już w XVIII wieku. Pod koniec XVIII wieku żubry występowały już tylko na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej.W miarę rozwoju rolnictwa i wycinki lasów zwierzęta te traciły naturalne siedliska, a ponadto były nieustannie trzebione przezkłusowników. W XVI stuleciu Zygmunt II August zezwalał na polowania na żubry tylko imiennie konkretnemu myśliwemu na konkretną liczbę sztuk. Dekrety i surowe kary na nic się jednak zdały.Sytuacja zmieniła się na krótko w XIX wieku. Puszcza Białowieska należała do imperium rosyjskiego i car Aleksander I Romanow objął żubry ochroną. Populacja stale się zwiększała i w roku 1857 w puszczy żyło już 1900 osobników. Jednak później liczba zwierząt zaczęła spadać i do czasu wybuchu I wojny światowej ich liczba spadła o połowę. Według danych ze stycznia 1914 roku główną ostoją żubra było wówczas nadleśnictwo Browsk. Znajdowało się tam 727 sztuk tych zwierząt, w tym 231 byków, 347 żubrzyc i 149 żubrząt. Ostatecznym ciosem była sama wojna. Żubry zostały wybite przez wycofujące się wojska niemieckie, partyzantów rosyjskich i kłusowników. Ostatni wolno żyjący żubr nizinny został zabity w kwietniu 1919 roku.W celu ratowania gatunku w roku 1923 z inicjatywy Jana Sztolcmana założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Pierwszym krokiem było ustalenie liczby żubrów czystej krwi, żyjących w niewoli. Naliczono ich zaledwie 54 na całym świecie, jednak nie wszystkie nadawały się do hodowli i ostatecznie do reprodukcjiwybrano tylko 12 zwierząt. Dwa pierwsze żubry na wolności znalazły się jesienią 1929 roku w Puszczy Białowieskiej. W roku 1939 w puszczy było już 16 zwierząt, które szczęśliwie przetrwały II wojnę światową.Szacuje się, że obecnie na świecie żyje około 3 tysięcy żubrów, z czego 1200 należy do linii białowiesko-nizinnej.