Łoś
Łoś-największy współcześnie żyjący gatunek ssaka kopytnego z rodziny jeleniowatych, wyróżniający się charakterystycznym porożem i wyjątkowo długimi kończynami. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Alces. Żyje w podmokłych lasach północnej Eurazji i Ameryki Północnej. Występujący w Polsce podgatunek A. a. alces – łoś europejski jest największą żyjącą w Polsce zwierzyną łowną. Rzadki i objęty całorocznym okresem ochronnym. Pierwotne łosie pojawiły się w Eurazji pod koniec pliocenu lub w plejstocenie. Skamieliny najbardziej spokrewnionych ze sobą jeleniowatych przypominających dzisiejsze łosie zaliczane są do rodzajów Cervalces, Libralces i Alces. WspółczesnyAlces alces wywodzi się prawdopodobnie od Alces latifrons.
W początkach holocenu współczesne łosie zasiedlały Europę od Pirenejów po dzisiejszą Danię, Austrię, Wielką Brytanię i wschodnią część Europy Środkowej. Z czasem zasięg ich występowania przesunął się na północ Eurazji i przez Beringię do Ameryki Północnej. Zniknęły najpierw z terenów dzisiejszej Francji i Wielkiej Brytanii. W początkach naszej ery były jeszcze w zachodniej części Europy Środkowej. Łoś jest największym przedstawicielem rodziny jeleniowatych, a także należy do największych ssaków lądowych Europy. Łeb duży i wydłużony zakończony szerokim pyskiem. Wydłużona, szeroka, mięsista i ruchliwa górna warga pełni funkcje chwytne.Uzębienie selenodontyczne z 32 zębami. Oczy (świece) małe słabo widzą, uszy (łyżki) długie do 26 cm, spiczasto zakończone. Skośne nozdrza są skierowane do dołu. Krótka i masywna szyja umożliwia obracanie głowy w szerokim zakresie. Pod łbem na szyi zwisa narośl tłuszczowa z długim czarnym włosem, tzw. broda. Na grzbiecie w okolicy kłębuwidoczny jest garb, a zad zwierzęcia jest nisko położony. Silne i bardzo długie nogi (badyle) zakończone są potężnymi, szeroko rozsuwalnymi racicami ułatwiającymi chodzenie pośniegu, bagnach i mokradłach bez zapadania się.
Samiec (byk) osiąga 540–740 kg masy ciała, a wysokość od 1,5 m do ponad 2 m . Największy zanotowany osobnik, znaleziony w 1897 roku mierzył 2,34 m, ważył 825 kg, jego poroże miało rozpiętość 199 cm. Samica (łosza, klępa) jest niższa i lżejsza, osiąga masę około 400 kg.
Okrywa włosowa łosia (suknia) jest jednolicie ciemnobrązowa, na nogach i brzuchu jaśniejsza – białawoszara. Suknia zimowa jest bardziej gęsta.
PorożeSzkielet z porożemsłuch i węch, ale słaby wzrok. Dobrze rozpoznaje zmiany natężenia światła (brzask i zmierzch).Byki mają wyrastające z możdżeni poroże (rosochy) w kształcie szerokich łopat lub badyli (podobnych do poroża jeleni) w układzie poziomym. W porożu wyróżnia się odcinki nazywane różą, tykami i pasynkami (odnogami), które są mylnie kojarzone z wiekiem zwierzęcia. Na każdej łopacie może znajdować się do 20 pasynek. Wykształcanie łopat pojawia się u samców ok. 5 roku życia, ale niektóre osobniki nigdy ich nie wykształcają. Samce z łopatami to łopatacze, a niewykształcające łopat nazywane są badylarzami. Ta forma jest częściej spotykana u polskich łosi. Spotykane są też formy pośrednie. Dobrze wykształcone poroże może osiągać do 1,2 m długości przy rozpiętości 2 m i masie do 20 kg. Łosie zrzucają poroże po okresie godowym, starsze osobniki w listopadzie, a młode w grudniu i styczniu. Bukowisko i rozród
Okres godowy łosi nazywany jest bukowiskiem. Byki nie gromadzą haremu. Dojrzała płciowo samica wchodząca w okres rui przywołuje samca płaczliwym, nosowym porykiwaniem. Samiec poszukujący samicy nie pobiera pokarmu i w okresie rui może stracić 1/5 masy ciała.
Walki pomiędzy bykami ubiegającymi się o względy klępy zdarzają się rzadziej niż u innych jeleniowatych i przebiegają mniej widowiskowo. Spotkania rywalizujących samców rozpoczynają działania zmierzające do odstraszenia przeciwnika, demonstracja rozmiarów ciała, uzębienia, poroża i siły głosu. Ryk łosia w gwarze myśliwskiej nazywany jest stękaniem.
Jeśli o jedną samicę rywalizują dwa samce o podobnej budowie i żaden nie zamierza ustąpić, dochodzi między nimi do walki. Ustawiają się naprzeciw siebie i nabierając rozpędu, z pochylonymi głowami, zderzają się porożami. Wygrywa ten, który dalej przepchnie przeciwnika. Słabszy byk wycofuje się z pola walki szybko uciekając, aby uniknąć bolesnych ciosów.
Ruja trwa około 4 tygodni, od sierpnia do października w Eurazji i od września do listopada w Ameryce Północnej. W towarzystwie łoszy przystępującej do rozrodu mogą być jeszcze młode z poprzedniego miotu. Samiec musi je zaakceptować, aby mógł być dopuszczony przez partnerkę.
Samica wydaje na świat do trzech młodych – nazywanych łoszakami, rzadziej cielakami. Zwykle w miocie jest jeden lub dwa, przy czym młodsze samice rodzą jednego potomka. Łoszaki rodzą się czerwono-brunatne, bez plam. Mają długość ok. 80 cm i wysokość również ok. 80 cm. Już po trzech dniach po urodzeniu mogą podążać za matką. Karmienie młodych może trwać około czterech miesięcy, do następnej rui. Łoszaki od trzeciego miesiąca życia uzupełniają swój jadłospis pokarmem stałym. Połowa z nich ginie w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia. Te, które przeżyły pozostają przy matce do następnego roku.Latem żywi się roślinami zielonymi, głównie podwodnymi i błotnymi (kaczeńce). Zjada też trawy i turzyce porastające brzegi zbiorników wodnych, liście, pąki, owoce krzewów i pędy drzew liściastych (wierzby, olchy, osiki i brzozy) i iglastych (młode pędy sosny), a w zimie igły sosen i jodeł oraz korę drzew. Dorosłe osobniki zjadają dziennie 20–50 kg karmy. Potrafią wydobywać pokarm głęboko zanurzony w wodzie, ale zjadanie nisko położonych roślin wymaga od nich przyklęknięcia z powodu krótkiej szyi i długich kończyn.Odżywianie
Systematyka
Łoś został po raz pierwszy opisany przez Linneusza pod nazwą Cervus alces, a w 1821 zaliczony przez Graya do rodzaju Alces.
Systematycy na ogół wyróżniają od siedmiu do dziewięciu podgatunków łosia, choć w niektórych opracowaniach wymieniane są tylko cztery, a w innych uznawane trzy odrębne gatunki A. alces, A. americana, A. gigas. Od kilku lat prowadzone są badania genetyczne zmierzające do ustalenia pokrewieństw pomiędzy poszczególnymi populacjami łosi. Obecnie wiadomo, że poszczególne populacje różnią się między innymi liczbą chromosomów. U łosi europejskich i syberyjskich (2n = 68), a u amerykańskich (2n = 70).
Od epoki kamiennej ludzie polowali na łosie dla mięsa i skór, a z poroża wyrabiali narzędzia i ozdoby. Mięso z łosia nazywane jest łosiną. Ze względu na łatwość oswajania łosi od dawna podejmowane były próby jego wykorzystania. Stare rysunki przedstawiają sceny dojenia łosi. Mleko łosia zawiera 10-15% tłuszczu. Można z niego wyrabiać sery. Średniowieczni Szwedzi wykorzystywali łosie w wojsku jako zwierzęta pociągowe, juczne i wierzchowe. Łoszaki wcześnie odstawione od matki, karmione z butelki i dorastające w kontakcie z ludźmi nie wykazują zachowań agresywnych wobec opiekującego się nimi człowieka. Od lat 30. XX w. podejmowane były kilkukrotne próby ich udomowienia, początkowo z zamiarem wykorzystania w wojsku (eksperymentalne farmy łosi w Związku Radzieckim), a później w rolnictwie (farmy w Jakszy i Kostromie).
Oswojone łosie mogą być wykorzystywane jako zwierzęta pociągowe poza okresem letniej, ciepłej pogody. Wymagają urozmaiconego pokarmu. Z klęp hodowanych na farmach pozyskiwane jest mleko, a z byków poroże. Farmy dostarczają łosi do ogrodów zoologicznych oraz organizacji zajmujących się reintrodukcją gatunku. W ogrodach zoologicznych zwierzę łatwo się oswaja i rozmnaża. Samice przyzwyczajone do dojenia i wypuszczane swobodnie do lasu same wracają w porze dojenia do swojego opiekuna.
Czasami, szczególnie zimą, łosie wyrządzają szkody w lasach niszcząc drzewa przez tzw.spałowanie, obdzieranie pasmami kory z pnia, co może doprowadzić do całkowitego zniszczenia drzewa.
Zagrożenia i ochrona
Dawniej liczne populacje łosi zostały znacznie zredukowane w wyniku masowych polowań, karczowania lasów, osuszania i zagospodarowywania nieużytków. Na Kaukazie i w Europie Zachodniej (poza Skandynawią) wyginął całkowicie, a w Europie Środkowej i niektórych rejonach Ameryki Północnej był bliski wyginięcia. W Polsce od 1925 chroniony na Bagnach Biebrzańskich i jedynie tam przetrwał okres II wojny światowej. W wyniku działań ochronnych w wielu regionach udało się przywrócić liczebność poszczególnych populacji do poziomu bezpiecznego dla ich zachowania. W Puszczy Kampinoskiej zostałreintrodukowany w 1951 kilkoma osobnikami z Białorusi. IUCN klasyfikuje Alces alces w kategorii LC (niskiego ryzyka).
W obszarach gęsto zaludnionych, np. Kampinoski Park Narodowy, łosie są często przyczyną i jednocześnie ofiarą wypadków drogowych. Na terenach eksploatowanych torfowisk wiele łosi ginie w dołach wykopanych przez człowieka.
Łosie zaliczane są do grubej zwierzyny objętej okresem ochronnym. W Polsce od 2001 roku obowiązuje moratorium (zawieszenie polowań i całoroczny okres ochronny).